Wschodniosłowiańskie dziedzictwo kulturowe
konserwacja, renowacja, digitalizacja zabytkowych cerkwi

W ramach projektu wykonano:

• izolacja pionowa cerkwi
• remont elewacji i tynków
• remont dachu
• remont tynków i posadzek wewnętrznych
• remont schodów
• remont stolarki
• utwardzenie terenu wokół cerkwi
• konserwacja polichromii zewnętrznej cerkwi
• konserwacja polichromii wewnętrznej cerkwi
• remont instalacji elektrycznych i teletechnicznych
• konserwacja ikonostasu

Wideo

Przed i po

Galeria zdjęć

O parafii

W Sławatyczach parafia prawosławna erygowana została już w końcu XV w., a na jej potrzeby pierwsza świątynia powstała na pocz. XVI w. (lub według innych źródeł – dokładnie w 1499r.).

Parafia w Sławatyczach była wierna prawosławiu do 1596r., kiedy to społeczność prawosławna przemocą zmuszona została przyjąć unię. Cerkiew posiadała podwójne wezwanie oraz dwa ołtarze: Narodzenia Matki Bożej (główny) i Opieki Matki Bożej. Ołtarze te funkcjonowały w świątyni sławatyckiej do 1796r., kiedy to wraz z postępującą latynizacją obrządku unickiego, zmianom uległ też wystrój cerkwi. Po ponownej zmianie wyznania przez wiernych w 1796r., do cerkwi wstawiony zostaje nowy ikonostas i ołtarz wraz z nowym antyminsem. Ponowne poświęcenie świątyni ma miejsce w 1886r.

Obecnie funkcjonująca cerkiew Opieki Matki Bożej w Sławatyczach wzniesiona została na tzw. Górze Głodowej w latach 1910-1912, w miejscu starszej XVIII-wiecznej budowli. Obiekt, mimo niedokończonych prac we wnętrzu (polichromie sfinalizowano w 1914r.), rekonsekrowano 12 IX 1912r. i od tej pory cerkiew Opieki Matki Bożej w Sławatyczach staje się główną świątynią dla tutejszej społeczności prawosławnej.

Murowana cerkiew w Sławatyczach funkcjonuje przez trzy kolejne lata, do 1915r. kiedy to miejscową ludność prawosławną dotyka dramat bieżeństwa: prawosławni mieszkańcy regionu, wraz z ewakuującymi się wojskami rosyjskimi, udają się w głąb Rosji. Opuszczona świątynia, w latach 1915-1918 pełni funkcję szpitala polowego.

W II Rzeczypospolitej ponownie, i również za sprawą obronnej postawy lokalnej społeczności, cerkiew w Sławatyczach staje się czynną świątynią prawosławną. W 1919r. obiekt nie jest wymieniany na liście świątyń prawosławnych przewidywanych przez polskie Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczpospolitej do udostępnienia go wiernym. Mimo to w 1921r. władzom Cerkwi prawosławnej w Polsce udaje się legalnie reaktywować parafię w Sławatyczach i otworzyć tu cerkiew.

Dwadzieścia lat później, w 1938r. obiekt znajduje się na liście cerkwi przeznaczonych do zniszczenia w ramach akcji burzenia cerkwi prawosławnych. Jednakże rozbiórkę świątyni skutecznie powstrzymuje proboszcz miejscowego kościoła rzymskokatolickiego, zlokalizowanego vis-á-vis cerkwi.

W 1947r. w wyniku akcji „Wisła”, cerkiew pozostaje bez opieki – niszczeje i ulega dewastacji.
Restauracja świątyni następuje w 1950r., z czym wiąże się nadprzyrodzone zjawisko: nad zniszczonym prezbiterium świątyni pojawia się widoczne w promieniu 10 km światło oraz wizerunek Bogurodzicy z rozpostartym nad cerkwią omoforem (tkaniną przypominającą szal). Skłania to proboszcza parafii rzymskokatolickiej w Sławatyczach do podjęcia starań o uporządkowanie obiektu oraz umocnienie wejść i okien budynku.
Restytucja świątyni i jej ponowne otwarcie następuje w roku 1952, kiedy to ks. Mikołaj Dejneko odprawia w cerkwi paschalną Świętą Liturgię; jednakże oficjalnie cerkiew w Sława-tyczach zaczęła funkcjonować od 1957r.

Kolejne prace remontowe w świątyni miały miejsce w 1997r., dzięki staraniom miejscowej wspólnoty parafialnej.

Murowana cerkiew Opieki Matki Bożej w Sławatyczach wzniesiona została według projektu Aleksandra Puringa w stylu bizantyńsko-rosyjskim, jako budowla trójdzielna: z prostokątnym przedsionkiem, pojedynczą kwadratową nawą, krytą namiotowym dachem oraz poligonalną absydą. Przedsionek wieńczy dzwonnica przykryta dachem wieżowym, zakończonym niewielką cebulastą kopułą. Nad nawą główną znajduje się pięć kolejnych kopuł, z których największa centralnie wykańcza dach, zaś pozostałe usytuowane są w jego narożnikach. Na zewnątrz bryłę świątyni dekorują tynkowane opaski okienne, pilastry, gzymsy oraz fryz.

Specyfiką cerkwi w Sławatyczach (oraz bliźniaczych świątyń) jest zastosowanie przy budowie obiektu czerwonej cegły i równoczesne wykonanie ozdobnych detali elewacji z białego kamienia. Inspiracją dla architekta były cerkwie moskiewskie. Poniżej dachu na elewacji świątyni umieszczony został rząd wnęk, w które wstawiono, pisane na blasze oraz złocone ikony, przedstawiające sceny z życia Chrystusa.

Wnętrze świątyni zdobi wyjątkowy i niespotykany na szerszą skalę – jednorzędowy ikonostas: bez typowych poziomych jarusów (rzędów), ale z unikatowym łukiem, zawierającym ikony zamknięte w kształcie okręgów, rozpościerającym się nad carskimi wrotami. Ponadto bogata polichromia oraz ciekawy układ wizerunków Świętych świadczy o ścieraniu się w regionie dwóch kultur: lewa strona cerkwi przedstawia świętych bizantyjskich oraz rzymskich z okresu pierwszych chrześcijan, zaś prawa – świętych Rusi Kijowskiej. Chlubą cerkwi Opieki Matki Bożej w Sławatyczach, pamiątką po dawnej świetności i bogactwie wyposażenia budowli, są dwie ikony z przełomu XVIII i XIX w.: Chrystusa Pantokratora oraz św. Mikołaja Cudotwórcy. Pozostałe zabytkowe ikony, stanowiące wyposażenie sławatyckiej cerkwi, zostały z niej wywiezione po 1944r., na skutek kolejnej akcji wysiedleńczej na wschodnią Ukrainę.