Lublin
Cerkiew p.w. Przemienienia Pańskiego
W ramach projektu wykonano:
- remont muru ogrodzeniowego wokół cerkwi
Zabytek przed i po renowacji
Zdjęcia przedstawiają stan zabytku przed i po renowacji. Suwak pozwala samodzielnie zobaczyć efekty pracGaleria zdjęć
O parafii
Budynek cerkwi w obecnym swoim kształcie powstał w latach 1607-1633, na miejscu dwóch starszych świątyń.
Jeśli szukać genezy powstania lubelskiej świątyni, należy zwrócić uwagę na udokumentowane zapisy, które informując o istnieniu w Lublinie cerkwi prawosławnej, odsyłają do kroniki Wincentego Kadłubka (XIII w.), w której mówi się o wzniesieniu w Lublinie przez Daniela Halickiego zamku oraz świątyni prawosławnej. Z kolei dokument z XIV w. (1390r.), opisujący zabójstwo dwóch kobiet, przytacza, iż udawały się one do Lublina na święto Spasa (we wschodniej tradycji ustnej, „Spasem” określa się właśnie święto Przemienienia Pańskiego). Inni historycy argumentują, iż istniejąca w regionie – już w 1240r. diecezja chełmska nie powstałaby, gdyby nie istniała sieć parafii wyznania prawosławnego. Jeszcze inne opinie wskazują, że najstarsza świątynia prawosławna w Lublinie, znajdująca się na miejscu dzisiejszego soboru, powstała w XIV w. Co do jednego historycy są raczej zgodni: funkcjonowanie parafii prawosławnej w Lublinie w XVI w. i korzystanie przez nią z cerkwi znajdującej się na miejscu dzisiejszego soboru, jest faktem niezaprzeczalnym.
W 1587r. w miejscu dawnej, strawionej przez pożar świątyni, wzniesiona zostaje nowa, jednak już w 1607r. budowana jest kolejna, tym razem murowana cerkiew. Prace budowlane ciągną się 26 lat, gdyż lokalna społeczność prawosławna narażona jest na mnożące się problemy związane z szalejącą akcją wprowadzania unii kościelnej.
W 1633r. nowo wybrany władca Rzeczypospolitej Władysław I Waza uznaje funkcjonowanie Kościoła prawosławnego w kraju za legalne, co potwierdza licznymi przywilejami. Wśród dokumentów znajdują się dwa, w których król zobowiązał się do sprawowania osobistej opieki nad prawosławną świątynią w Lublinie i zgodził się na jej wyłączenie spod jurysdykcji unickich biskupów chełmskich. W tym samym roku metropolita kijowski Piotr Mohyła 15 III 1633r. wyświęca budynek cerkwi.
Kolejne lata (1635-1695) naznaczone są przechodzeniem cerkwi w Lublinie z rąk do rąk unitów lub prawosławnych. Po przejęciu cerkwi przez unitów w 1695r., lubelska świątynia zachowuje status parafialnej, przy której działa monaster bazyliański pw. Św. Onufrego jako przeciwwaga dla wiernego Prawosławiu monasteru tegoż samego świętego w Jabłecznej. Do obiektu wkraczają tendencje latynizacyjne: podczas nabożeństw wykorzystywane są, dotąd nieznane, organy i dzwonki, pojawiają się boczne ołtarze.
Lata 1864-1875 oznaczają stopniowy powrót cerkwi do prawosławia i lubelska cerkiew Przemienienia Pańskiego, na skutek powrotu na łono Kościoła Prawosławnego, staje się po wsze czasy prawosławną. W cerkwi przeprowadza się remont. Przy cerkwi reaktywuje swoją działalność prawosławne bractwo Przemienienia Pańskiego.
W 1881r., cerkiew Przemienienia Pańskiego w Lubinie przechodzi kolejny – tym razem generalny remont budynku.
Rok 1915, podobnie jak we wszystkich niemalże cerkwiach regionu, również dla lubelskiej świątyni, zaznacza się masowym exodusem bieżeństwa. Wyjeżdżający z miasta wyznawcy prawosławia zabierają ze sobą przechowywane w soborze cudowne ikony, ewangeliarz, osiem dzwonów i część wyposażenia. Udając się w głąb Rosji, społeczność prawosławna zabiera też największy skarb świątyni lubelskiej – oryginał słynącej cudami Ikony Matki Bożej Lubelskiej, podarowanej świątyni przez Księcia Konstantyna jako dar na uroczystość jej konsekracji. Wyposażenie to trafia do Monasteru Czudowskiego w Moskwie, jednakże, po zniszczeniu (zburzeniu) obiektu pod koniec lat 20. XX w. z oczywistych względów nie może zostać odzyskane.
Pierwszy duchowny prawosławny z bieżeństwa powrócił do Lublina w 1920r., co pozwoliło wznowić działalność parafii Przemienienia Pańskiego, która wraz ze świątynią cmentarną Świętych Niewiast Niosących Wonności, była całym bogactwem wyznawców prawosławia w tym okresie. Placówka pracuje nieprzerwanie przez cały okres międzywojnia oraz także w czasie II wojny światowej.
W latach 70. XX w. świątynia pada ofiarą kradzieży – z jej wyposażenia znika kilkanaście ikon, w tym pochodzące z XVII w.
W latach 1986-1992 dokonano renowacji ikonostasu.
W marcu 1989r. erygowana zostaje diecezja lubelsko-chełmska, a na jej czele stoi biskup. Katedrą nowej administratury zostaje cerkiew Przemienienia Pańskiego, uzyskując tym samym – po raz pierwszy w historii – rangę soboru.
Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Lublinie jest orientowana, trójnawowa, reprezentuje styl późnorenesansowy. Wzniesiona została na planie prostokąta. Z zewnątrz budynek zdobiony jest bardzo oszczędnie: jedynie szczyt głównej nawy dekorowany jest barokowymi wolutami. Całość wieńczy jedna kopuła z krzyżem prawosławnym. Obiekt wzniesiony jest na planie prostokąta. Wewnątrz, filary wydzielają przęsło, które nadaje świątyni centralizujący charakter, który może sugerować plan krzyżowy całości. Jednak wchodząc do cerkwi nie dostrzega się tego planu i odnosi się raczej wrażenie, że świątynia ma charakter wnętrza halowego o dwóch przęsłach. Konstrukcja budynku wspiera się na dwuskokowych przyporach, podtrzymujących wysokie belkowanie z fryzem. Pastoforia świątyni wieńczą schodkowe szczyty i sterczyny w formie obelisków.
Na uwagę w lubelskiej cerkwi zasługuje XVII-wieczny ikonostas, do którego skonstruowania wykorzystano, obok XVII-wiecznych ikon, również starsze wizerunki, pochodzące z XVI w.
W XIX w. część ikon została zastąpiona nowymi. Wszystkie jednak zostały napisane temperą na lipowej desce. Ikonostas, wykonany w stylu późnorenesansowym, jest konstrukcją cztero-rzędową, która w swojej kompozycji naśladuje dwukondygnacyjny, zwieńczony attyką budynek. Ikony w rzędzie namiestnym (pierwszym, najniższym) oddzielają kolumny korynckie wsparte na czworobocznych cokołach, zdobione ornamentami okuciowymi i oplecione imitacją winnej latorośli.
Wśród innych elementów wyposażenia wnętrza lubelskiej świątyni, na szczególną uwagę zasługują, otaczane wyjątkowym kultem wizerunki Matki Bożej: kopia Jerozolimskiej Ikony Matki Bożej, kopia Lubelskiej Ikony Matki Bożej, kopia Poczajowskiej Ikony Matki Bożej (pochodząca, podobnie jak ikonostas, ze starszej cerkwi funkcjonującej uprzednio w miejscu soboru) oraz relikwie Życiodajnego Drzewa Krzyża Pańskiego.